به مدیریت و کنترل هواپیما، بالگرد و هر نوع وسیله پروازی دیگر خلبان میگویند. شغل خلبانی شرایط بسیار زیادی دارد.
خلبان کسی است که وظیفه هدایت یک وسیله پروازی را برعهده دارد.
دارای توانایی مدیریت بحران است: خلبان باید بتواند در صورت بروز حادثه در کوتاهترین زمان با حفظ خونسردی، جسارت و شجاعت بهترین تصمیم را بگیرد.
مسئولیت پذیر است: خلبان مسئولیت جان عدۀ زیادی را که داخل هواپیما هستند و هواپیمایی را که میلیونها دلار ارزش دارد، بر عهده میگیرد. پس باید فرد مسئولیت پذیری باشد.
باهوش است: خلبانان هر ساله باید در آزمونی که از طرف شرکتهای هواپیمایی برگزار میشود، شرکت کنند تا این اطمینان حاصل شود که از تمام مطالب مورد نیاز آگاهی و اطلاع کامل دارند؛ در این صورت است که به آنها اجازۀ پرواز داده میشود.
رشته خلبانی شامل دو شاخه نظامی و کشوری (یا غیرنظامی) است. این دو شاخه مجزا از یکدیگرند. در این میان، خلبان نظامی زیر نظر ارتش جمهوری اسلامی ایران و خلبان غیرنظامی زیر نظر سازمان هواپیمایی کشوری آموزش داده میشود. برای ورود به این شغل، ابتدا میتوانید در هنرستانهای هوانوردی تحصیل کنید. برای تحصیلات تکمیلی (در مراکز خصوصی که زیر نظر سازمان هواپیمایی کشوری فعالیت میکنند) افراد باید پس از کسب تاییدیه ملاحیت پزشرمی، ابتدا در دوره های نظری شرکت کنند. بعد از گذراندن سامحات پرواز لازم نیز در آزمون سازمان هواپیمایی کشور نمره لازم را به دست آورند تا بتوانند گواهی مربوط را دریافت کنند.
خلبان مسافربری باید سه مقطع P.P.L, C.P.L ,I.R را بگذراند و دست کم ١٩٠ ساعت پرواز داشته باشد(باید بدانید شهریه طی دوره این ساعات پرواز بسیار بالاست). افراد بعد از گرفتن گواهینامه باید در آزمونهای شرکتهای هواپیمایی که به خلبان نیاز دارند، شرکت کنند و در صورت کسب نمره لازم و پذیرفته شدن در آزمون در این شرکتها مشغول به کار شوند.
تحصیل در ارتش رایگان اما مشکل است و شما پس از فارغ التحصیل شدن باید خلبان هواپیمای شکاری یا ترابری ارتش شوید . دانش آموزان دو گروه آزمایشی ریاضی و تجربی می توانند رشته خلبانی را در کنکور سراسری انتخاب کنند (البته این رشته ممکن است هر سال ارائه نشود.) و در صورت کسب نمره علمی لازم و انتخاب کد رشته خلبانی وارد مرحله معاینه پزشکی، مصاحبه و گزینش شرکت هواپیمایی کشور شوند. کسی که می خواهد خلبان شود، باید از نظر جسمانی در حد استانداردهایی باشد که هواپیمایی کشوری تعیین کرده است.
در حال حاضر شرایط لازم برای داوطلبان خلبانی عبارت اند از: حداکثر سن ۲٠ سال تمام و حداقل قد ۱۶۵ سانتی متر، داشتن وزن متعارف و برخورداری از سلامت جسمانی کامل. آنها در ابتدا آزمایشهای متعددی مانند آزمایش کامل خون، معاینه قلب، نوار مغزی، سنجش شنوایی، تشخیص بینایی، کوررنگ می و تشخیص عمق، و سلامتی دندانها را انجام میدهند. همچنین این افراد نباید نقص عضو داشته باشند.
تشخیص صلاحیت پزشکی، روحی و روانی داوطلب خلبانی به عهده پزشکان هوایی است. از آنجا که کلیه کتابهای هوانوردی و درسهایی که در هواپیمایی داده میشوند به زبان انگلیسی است و زبان انگلیسی به عنوان زبان بین المللی هواپیمایی انتخاب شده، تسلط به این زبان از ضروریات خلبانی است. داوطلب خلبانی باید از ضریب هوشی خاصی برخوردار باشد. از کلیه داوطلبها، آزمونهای هوش به عمل میآید. در این آزمونها میزان واکنش، قدرت تجزیه و تحلیل و هوشیاری داوطلبان بررسی و اندازهگیری میشود. خلبانهایی که در نهایت جذب نیروی هوایی میشوند، ٣٠ سال در ارتش جمهوری اسلامی ایران خدمت خواهند کرد.
دانشگاه هوایی شهید ستاری با توجه به نیاز نیروی هوایی تعیین میکند که دانشجویان خلبانی در کدام رشته تخصصی آموزش ببینند؛ یعنی دانشجوی این رشته در تعیین رشته تخصصی خود نقشی ندارد و نمیتواند بگوید که می خواهم خلبان جنگی یا آموزشی و یا مسافربری بشوم بلکه این کار به عهده مسئولان دانشگاه است. دانشجویان این دانشگاه در طول دوره آموزشی
به جز تعطیلات تابستانی، تعطیلات بین دو نیم سال و تعطیلات عمومی، شبانه روزی هستند و کلیه هزینههای آنها اعم از خوراک، پوشاک، کمک آموزشی و … بر عهده نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران است.
ارتقای شغلی خلبانان، به میزان پرواز (ساعات پرواز) و شایستگیهای ذهنی و عملی آنان بستگی دارد.
محیط کار خلبانان کوچک است و بیشتر فعالیت آنها در داخل کابین هواپیما انجام میشود. خلبانها معمولا با کادر پرواز از جمله کمک خلبان، مهماندار و مهندس پرواز در ارتباطاند.
حضور به موقع در فرودگاه
تحویل گرفتن هواپیمای شکاری یا دریافت فهرست تعداد مسافران و نقشه پرواز
کنترل سوخت مورد نیاز بر اساس نقشه پرواز
حرکت در ارتفاع معین با سرعت معین
نشاندن هواپیما
در برخی از هواپیماهای شکاری مسئولیتها بین دو خلبان تقسیم میشود (یکی مسئول هدایت هواپیما و شلیک موشکها و دیگری مسئول کنترل رادار و انتخاب نوع صلاح است).
در همه دنیا شغل خلبانی وجهه اجتماعی بسیار بالایی دارد. این شغل هیجان انگیز، دارای اعتبار بینالمللی زیاد و درآمدزاست.
سفرهای پیدرپی، خطرات پرواز، فشار روانی ناشی از مسئولیت حفظ جان مردم، پروازهای غیرمنتظره و دوری از خانواده از جمله مشکلات این شغل است و اگر کسی بدون آگاهی از آنها وارد این حرفه شود، بدون شک با مشکل مواجه خواهد شد. پرواز در ساعات مختلف شبانه روز و حتی روزهای تعطیل صورت میگیرد و این برنامه به صورت هفتگی یا ماهانه تغییر میکند. یک خلبان برای حفظ امنیت شغلی خود باید به سلامت جسمی و روانیاش بسیار توجه کند؛ چون در صورت بروز ناراحتیهای جسمی یا روحی، او در آزمایشهای پزشکی سالیانه یا شش ماهه مردود میشود و در این صورت به وی اجازۀ پرواز نخواهند داد.
امروزه هواپیماها، بالگردها و سایر وسایل پرنده در زمینههای نظامی، ترابری، پشتیبانی و موارد دیگر فعالیت میکنند. ما برای به حرکت در آوردن این وسایل پرنده به خلبانهایی ماهر و کارآمد نیاز داریم.
باید بدانید شرایط این شغل با گذشت زمان و بر اساسی نیاز کشور تغییر میکند. پس برای کسب اطلاعات بیشتر بهتر است با شاغلان این رشته صحبتکنید. دانشگاه شهید ستاری، روابط عمومی هواپیمای جمهوری اسلامی و مرکز استخدام هواپیمایی جمهوری اسلامی از جمله مکانهایی هستند که میتوانید اطلاعات مورد نیاز خود را با مراجعه به آنها به دست آورید. وبگاههای مراکز خصوصی آموزش خلبانی هم اطلاعات خوبی در اختیار شما قرار میدهند.
منبع: فرهنگنامه مشاغل