به بازبینی علمی، فنی (آراستگی ظاهری، نحوه چینش، علائم سجاوندی و … )، و زبانی و ساختاری (جنبه های دستوری، املایی، نگارش و منطقی( یک متن اعم از علمی و غیرعلمی (داستانی، خبری و … ) که به صورت چاپی، صوتی و تصریری منتشر میشود، ویراستاری یا ویرایش میگویند. اگر در مدرسه زبان و ادبیات فارسی را دوست دارید شغل ویراستاری مناسب شماست.
ویراستار یا ویراستار، کسی است که خطاهای فنی، ناهماهنگیها، غلط های نگارشی، املایی و محتوایی یک متن را اصلاح میکند و باعث میشود که متن صحیح و مطابق با ساختارهای درست زبانی و منطقی، شیوا، دقیق و منسجم باشد.
اطلاعات عمومی بالایی دارد: تنوع موضوعی متنهایی که ویراستار با آنها روبه روست، او را ملزم به کسب آگاهی در شاخههای مختلف علمی و ادبی میکند. در ویرایش متون ترجمهای تسلط به زبان اصلی نیز ضروری است. ویراستاربرای کسب این اطلاعات همواره در حال مطالعه است.
نکته بین و دقیق است: ویراستار برای یافتن خطاهای ظاهری و محتوایی متون از دقت و نکته بینی خود استفاده میکند.
صبور است: از آنجا که ویراستاری نیازمند صرف زمان بسیار و چندین مرحله بازنگری است، علاقهمند بودن به این کار و صبر از ویژگیهای ویراستار محسوب میشود.
رازدار است: رازداری به عنوان یکی از ارکان اخلاقی این حرفه مورد توجه است؛ زیرا ویراستار از یک طرف آگاه از خطاهای نویسنده و از طرف دیگر مسئول حفظ متن اثر تا پیش از چاپ است.
ابزار کار ویراستار شناخت اصول و قواعد زبان، هنر استفاده درست از این قواعد و صلیقه زبانی خوب است. این اصول را میتوان از کتاب ها، کلاسهای آزاد یا واحدهای دانشگاهی مرتبط فرا گرفت و با مطالعه آثار خوب ادبی، صلیقه و شم زبانی خویش را نیز تقویت کرد. دانشجویان رشته زبان و ادبیات فارسی و دیگر زبانها با دستور زبان و قواعد نگارش فارسی آشنا میشوند و فرصت ادامه تحصیل تا مقطع دکترا را نیز دارند. در این رشته نه میزان تحصیلات بلکه میزان سواد مهم است.
ویراستاران باید در رشتهها و حوزههای مختلف اطلاعات عمومی بالایی داشته باشند. یادتان نرود که ویراستاران به دو گروه عمومی (فنی و زبانی) و تخصمی (علمی و محتوایی) تقسیم میشوند. دسته اول ویراستارانی هستند که شما با برخی از فعالیتهای آنان در کتاب زبان فارسی آشنا شدهاید. دسته دوم هم متون را از لحاظ محتوای علمی بررسی میکنند. برای مثال، کتابی را که درباره نجوم است میخوانند تا بدانند مترجم یا مولف از لحاظ علمی خطایی نداشته باشد. پس ویراستاران علمی هر رشته مجزا هستند و تحصیلات مرتبط دارند.
استفاده از تجربه ویراستاران حرفهای، مطالعه آثار استادان برجسته و آگاه از زبان، کسب تجربه و برخورداری از اطلاعات به روز از عواملی هستند که در پیشرفت ویراستارها موثرند. ویراستاران میتوانند به طور مستقل کار کنند، یا به استخدام دارالترجمه ها، ناشران کتابها و مجلات درآیند و شرایط کارمندی را پذیرا شوند. شما در صورتی که علاقهمند به این حرفه باشید، پس از کسب صلاحیتهای لازم و تجربه کافی میتوانید به عنوان سرویراستار فعالیت کنید.
ویراستاران با واسطه یا بی واسطه با مولفان و مترجمان متون در ارتباط اند. البته بنابر حوزه فعالیت، تعامل کاری آنها متفاوت است. برای مثال، ویراستاری که در صدا و سیما مشغول به کار است، نسبت به ویراستار یک مجله تعامل کاری متفاوتی دارد. فضای آرام با نور و دمای مناسب در افزایش بازدهی ویراستار موثر است. به طور کلی، این افراد میتوانند در دفتر مجلات و موسسه های انتشاراتی، دفاتر ویراستاری یا منزل و فضای خصوصی خود مشغول به کار شوند.
شناخت خطاهای دستوری، حشو، تکرار و گزافه گویی و اصلاح آنها
تغییر دادن کلمات با دلایل منطقی، هستند و معتبر در صورت ضرورت
خودداری از دخل و تصرف بیمورد در محتوای اثر
ویرایش یک اثر از جنبههای مختلف زبانی، ساختاری، مفهومی و علمی (مطابق آنچه از ویراستار خواسته شده است.)
حفظ سبک مولف یا مترجم و احترام گذاشتن به افکار و آرای او
شناخت جنبههای مختلف زیبایی شناسی یک اثر (چرا که شکل ظاهری، از نظر پاراگراف بندی و انتخاب فونت مناسب در زیبایی شناسی یک کتاب یا نشریه بسیار تاثیرگذار است و به سادگی نباید از کنار این مورد در ویرایش گذشت.)
تسلط به اصول و شیوه داستان نویسی برای ویرایش متون داستانی
کمبود نیروی کارآمد و مسلط بر ویراستاری علمی، فنی و زبانی فضای مناسبی برای جذب ویراستاران فراهم آورده است. جذابیت دستیابی به اطلاعات فراوان و تسلط ویراستاران بر حوزههای مختلف علمی ادبی علت فعالیت بسیاری از آنان در این حرفه است.
با وجود ضرورت ویرایش همه متونی که در چرخه چاپ و ارائه به مخاطبان قرار میگیرند، برخی ناشران به آن اهمیت چندانی نمیدهند. این امر باعث شده است که ویراستاران اغلب حقالزحمه محدودی دریافت کنند. البته موسساتی هستند که بسیار حرفهای عمل میکنند و فردی با سِمَت سرویراستار در آنها مشغول فعالیت است. سرویراستاران از مدیران ارشد موسسات نشر محسوب میشوند. البته توجه داشته باشید که سرویراستار معمولا سالها تجربه کار ویراستاری دارد.
هرکجا متنی (مقاله، سناریو، کتاب و … ) در حال شکل گیری است، حضور ویراستار ضرورت دارد. ویرایش یکی از حساس ترین مراحل چاپ و نشر کتاب و سایر متون چاپی است. در این مرحله هرگونه تغییری در متن صورت میگیرد تا زبان اصلیترین نقش خود یعنی ایجاد ارتباط (بین نویسنده / مترجم و مخاطب /خواننده) را به بهترین صورت ممکن ایفا کند. ویراستاری حرفه ای اعتبار یک اثر را چند برابر میکند؛ تا آنجا که نام ویراستار در کنار نام مولف ذکر می شود.
برای آگاهی بیشتر از شرایط و ظرایف حاکم بر این شغل، خواندن کتابهای مرتبط با ویرایش، مصاحبه های ویراستاران حرفهای و با تجربه، مراجعه به موسسههای ویراستاری و دفاتر مجلات و انتشاراتیها و گفتوگو با ویراستاران را به شما پیشنهاد میکنیم.
منبع: فرهنگنامه مشاغل